BROŃ MASOWEGO RAŻENIA

Broń masowego rażenia (BMR) to nowoczesne rodzaje broni przeznaczone do masowego rażenia ludzi, sprzętu bojowego i obiektów rozmieszczonych na dużych obszarach. Do broni masowego rażenia zalicza się broń jądrową, broń chemiczną i broń biologiczną

BROŃ JĄDROWA

Broń jądrowa to broń o działaniu opartym na wykorzystaniu energii wydzielającej się w wyniku przemian zachodzących w jądrach atomowych. Broń jądrowa dzieli się na broń o działaniu wybuchowym i na bojowe środki promieniotwórcze. Powszechnie nazwa "broń jądrowa" używana jest w węższym znaczeniu - jedynie w odniesieniu do broni jądrowej o działaniu wybuchowym, w której wykorzystywana jest energia wydzielająca się podczas reakcji rozszczepienia jąder pierwiastków ciężkich lub termojądrowej reakcji syntezy jąder pierwiastków lekkich. Ze względu na rodzaj wykorzystywanej reakcji jądrowej i sposobu jej wykorzystania w broni jądrowej o działaniu wybuchowym wyróżnia się trzy podstawowe jej rodzaje: jednofazową, dwufazową i trójfazową.
Podczas wybuchu jądrowego występuje jednoczesne działanie kilku czynników rażących. Do podstawowych z nich należą: fala uderzeniowa, promieniowanie cieplne, początkowe promieniowanie jądrowe, skażenie promieniotwórcze oraz impuls elektro-magnetyczny. Rażące działanie każdego czynnika zależy od rodzaju i mocy wybuchu oraz od rodzaju i rozmieszczenia obiektu (celu).

Fala uderzeniowa jest podstawowym czynnikiem rażącym, w którym skupia się do 60% energii wyzwalanej podczas wybuchu jądrowego. Jest ona podobna do fali uderzeniowej zwykłego wybuchu, lecz działa znacznie dłużej i ma większą siłę niszczącą. Może razić ludzi, niszczyć urządzenia i sprzęt w dużej odległości od centrum wybuchu. Po wybuchu ładunków o podwyższonym promieniowaniu (neutronowych) na falę uderzeniową przypada około 8% ogólnej energii wybuchu.
Fala uderzeniowa stanowi strefę silnie sprężonego powietrza, rozprzestrzeniającego się z olbrzymią prędkością. Jej przednią granicę nazwano czołem fali uderzeniowej. Prędkość rozprzestrzeniania się fali uderzeniowej zależy od odległości jej czoła od centrum wybuchu. W pobliżu epicentrum wybuchu przekracza ona prędkość dźwięku, w miarę wzrastania odległości szybko się zmniejsza. W dużych odległościach od miejsca wybuchu przekształca się w falę dźwiękową.
Rażące działanie fali uderzeniowej na nie ukrytych żołnierzy, sprzęt bojowy i urządzenia inżynieryjne zależy przede wszystkim od nadciśnienia powietrza na jej czole, a stopień porażenia - od mocy i rodzaju wybuchu oraz odległości od epicentrum.

Promieniowanie cieplne wybuchu jądrowego zawiera widma promieniowania nadfioletowego, widzialnego i podczerwonego. Źródłem promieniowania cieplnego jest świecąca sfera (kula ognista) wybuchu jądrowego, składająca się z rozżarzonych produktów wybuchu i silnie nagrzanego powietrza. Temperatura w kuli ognistej wynosi od kilku milionów stopni w chwili jej tworzenia się do kilku tysięcy stopni podczas zanikania. Jaskrawość świecącej kuli w pierwszej sekundzie jest kilkakrotnie większa niż jaskrawość słońca. Zasadniczym czynnikiem promieniowania cieplnego, decydującym o jego działaniu rażącym, jest impuls cieplny. Określa się go jako ilość energii promieniowania cieplnego, padającej na jednostkę powierzchni.
Prędkość rozprzestrzeniania się promieniowania cieplnego w powietrzu jest bliska prędkości światła. Dlatego błysk wybuchu jądrowego jest pierwszym sygnałem do ukrycia się i zastosowania środków ochrony.
Promieniowanie cieplne powoduje oparzenia skóry przede wszystkim na nie osłoniętych częściach ciała(twarz, szyja, ręce) zwróconych w stronę wybuchu. Oparzenia wywołane promieniowaniem cieplnym nie różnią się od zwykłego oparzenia.
Wybuch jądrowy może spowodować u patrzącego w jego kierunku żołnierza czasowe porażenie wzroku, a nawet jego utratę, w szczególności w nocy i o zmroku. Rażące działanie promieniowania cieplnego powietrznego wybuchu jądrowego jest większe niż wybuchu naziemnego tej samej mocy.

Promieniowanie przenikliwe stanowi niewidoczny strumień promieniowania gamma i neutronów, emitowanych ze strefy wybuchu jądrowego. Strefy rażenia promieniowaniem przenikliwym podczas wybuchu ładunków jądrowych średniej i dużej mocy są kilkakrotnie mniejsze od stref rażenia falą uderzeniową i promieniowaniem cieplnym, a po wybuchach neutronowych - kilkakrotnie większe.
Przenikając przez tkankę żywą promieniowanie gamma i neutrony jonizują atomy komórek. Następuje ich obumarcie i rozkład, doprowadzające do naruszenia życiowych funkcji organów. U porażonych ludzi występuje tzw. choroba popromienna. Stopień choroby popromiennej zależy od sumarycznej dawki promieniowania jaką wchłonął organizm oraz od tego, czy napromienienie było jednorazowe czy wielokrotne. Choroba popromienna objawia się zawrotami i bólem głowy, brakiem apetytu, mdłościami i wymiotami, ogólnym osłabieniem i zwiększoną potliwością. Przy większych dawkach występuje również podwyższona temperatura, pragnienie oraz krwotoki wewnętrzne.
Promieniowanie przenikliwe nie działa szkodliwie na sprzęt bojowy i inne przedmioty. Natomiast szkła przyrządów optycznych pod działaniem dużych dawek ciemnieją, zaś materiały fotograficzne ulegają naświetleniu nawet przy małych dawkach.

Promieniotwórcze skażenie terenu zależy głównie od mocy i rodzaju wybuchu, warunków atmosferycznych, w których następuje skażenie, a także od czasu, jaki upłynął od chwili wybuchu. Na charakter i stopień skażenia ma również wpływ ukształtowanie terenu, rodzaj gleby w rejonie wybuchu, masywy leśne i inne czynniki.
W pierwszej chwili po wybuchu jądrowym produkty rozszczepienia, część ładunku, która nie wzięła udziału w reakcji oraz części powłoki ładunku jądrowego znajdują się w kuli ognistej w stanie lotnym.
Po wybuchu naziemnym świecąca sfera styka się z powierzchnią ziemi, której wierzchnia warstwa topi się i miesza z promieniotwórczymi produktami powstałymi podczas wybuchu.
W strefie kilkuset metrów od środka wybuchu roztopiona powierzchnia ziemi po ochłodzeniu tworzy warstwę promieniotwórczego żużlu o wysokiej aktywności. Znaczna część roztopionej i rozdrobnionej ziemi oraz uniesiony w górę pył mieszają się z izotopami promieniotwórczymi i zostają zassane do obłoku. Obłok promieniotwórczy unosi się na wysokość od kilku do kilkudziesięciu kilometrów, przemieszcza się z wiatrem i stopniowo rozprzestrzenia w powietrzu. Z obłoku opadają substancje promieniotwórcze tworząc na kierunku przemieszczania się obłoku pas terenu skażonego zwany śladem obłoku promieniotwórczego. Rozmiary śladu obłoku promieniotwórczego zależą przede wszystkim od mocy ładunku jądrowego i prędkości wiatru. Może on po wybuchach dużej mocy osiągać długość kilkuset i szerokość kilkudziesięciu kilometrów. Ukształtowanie terenu i różnorodność warunków atmosferycznych powoduje nierównomierność skażenia na śladzie obłoku.
Podczas przebywania w strefie opadania pyłu promieniotwórczego lub w terenie skażonym może nastąpić porażenie ludzi w wyniku oddziaływania substancji promieniotwórczych. Substancje te mogą powodować porażenie wskutek napromieniowania zewnętrznego oraz w wyniku przedostania się do organizmu z powietrzem, pożywieniem i wodą. W obu przypadkach mogą wywołać chorobę popromienną. Substancje promieniotwórcze, które dostały się na skórę, mogą powodować jej porażenie.
Porażenie żołnierzy podczas wybuchów jądrowych najczęściej jest spowodowane wspólnym działaniem fali uderzeniowej, promieniowania cieplnego i promieniowania przenikliwego. Czynniki te powodują porażenia kombinowane żołnierzy - uszkodzenia mechaniczne ciała, poparzenia, oślepienie i chorobę popromienną.

Do czynników rażących broni jądrowej należy również impuls elektromagnetyczny. Podczas wybuchów jądrowych w otaczającej przestrzeni powstają krótkotrwałe pola elektromagnetyczne, które wzbudzają prądy elektryczne i przepięcia w przewodach oraz kablach napowietrznych i podziemnych linii łączności, a także w antenach radiostacji i liniach elektroenergetycznych.
Podczas naziemnych i niskich powietrznych wybuchów jądrowych w strefie o promieniu kilku kilometrów od miejsca wybuchu powstające przepięcia mogą spowodować przebicie izolacji przewodów i kabli oraz elementów aparatury i urządzeń, utrudniając lub uniemożliwiając dowodzenie za pomocą technicznych środków łączności przewodowej i radiowej

BROŃ CHEMICZNA

Broń chemiczna to bojowe środki trujące przeprowadzone na polu walki w stan bojowy oraz srodki ich przenoszenia.
Bojowe środki trujące są to substancje chemiczne, które mogą razić nie chronionych ludzi, powodując śmierć lub zmniejszenie zdolności do działania. Ze względu na czs utrzymywania się w terenie dzieli się je na trwałe i nietrwałe, a ze względu na toksyczność działaniana: paralityczno-drgawkowe, parzące, ogólnotrujące, duszące, drażniące, psychochemiczne i roślinobójcze.
Trwałe środki trujące są to bardzo wolno parujące ciecze toksyczne, które mogą przez wiele godzin, a w zimie przez wiele miesięcy, utrzymywać się w terenie i na powierzchni skażonych przedmiotów, zachowując właściwości rażące.
Nietrwałe środki trujące  są to szybko parujące ciecze, których trwałość w terenie oraz w powietrzu wynosi od kilku minut do kilku godzin. W rejonach zastojów (las, doliny) mogą utrzymywać się przez kilkanaście godzin.Charakterystykę podstawowych bojowych środków trujących przedstawia tabela poniżej.

Środki trujące (sposób uzycia)	Drogi oddziaływania na organizm i objawy zatrucia	Trwałość latem	Trwałość zimą	Czas utraty zdolności bojowej od chwili skażenia
ŚRODKI TRUJĄCE O DZIAŁANIU PARALITYCZNO-DRGAWKOWYM
V-gazy (krople, aerosol)	Zatrucie następuje głównie przez skórę. W postaci aerosolu - przez drogi oddechowe. Objawy: utrudnione oddychanie, zawroty głowy, wymioty, omdlenie, drgawki, paraliż. Występuje zwężenie źrenic.	Kilka dni	Kilka tygodni (miesięcy)	Od kilku minut do kilku godzin
Sarin (pary aerosol)	Zatrucie następuje przez drogi oddechowe. Objawy takie same jak przy zatruciu V-gazami.	Kilka godzin	Kilka tygodni	Kilka minut
ŚRODKI TRUJACE O DZIAŁANIU PARZĄCYM
Iperyt (krople, pary, aerosol)	Zatrucie następuje głównie przez skórę. W postaci par i aerosolu - przez drogi oddechowe. Objawy: zaczerwienienie skóry, wystąpienie pęcherzy i owrzodzeń, porażenie oczu, dróg oddechowych i układu pokarmowego	Kilka dni	Kilka tygodni	4 godziny i więcej
ŚRODKI TRUJĄCE O DZIAŁANIU OGÓLNOTRUJĄCYM
Kwas pruski (pary)	Zatrucie następuje przez drogi oddechowe. Objawy: podrażnienie gardła, zawroty głowy, duszność, drgawki, utrata przytomności.	Kilka minut	Kilka minut	Kilka minut
ŚRODKI TRUJĄCE O DZIAŁANIU DUSZĄCYM
Fosgen (pary)	Zatrucie następuje przez drogi oddechowe. Objawy: podrażnienie dróg oddechowych, kaszel, ucisk w piersiach, duszność, obniżenie temperatury ciała, obrzęk płuc.	Kilka minut	Kilka minut	4 godziny i więcej
ŚRODKI TRUJĄCE O DZIAŁANIU DRAŻNIĄCYM
Chloroacetofenon (aerosol)	Drażniące działanie następuje przez błony śluzowe oczu i dróg oddechowych. Objawy: łzawienie oczu.	Kilka minut	Kilka minut	Kilka minut
Adamsyt (aerosol)	Drażniące działanie podobne do działania chloroacetofenonu. Objawy: kichanie, kaszel, ból głowy, bólw klatce piersiowej, mdłości, wymioty.	Kilka minut	Kilka minut	Kilka minut
CS (aerosol)	Silne podrażnienie dróg oddechowych, błon śluzowych i oczu.	Kilka minut	Kilka minut	Kilka minut
ŚRODKI TRUJĄCE O DZIAŁANIU PSYCHOCHEMICZNYM
BZ, LSD-25 (aerosol)	Zatrucie następuje przez drogi oddechowe. Objawy: stany zamroczenia połączone z wizjami, halucynacje słuchowe i wzrokowe, rozdwojenie jaźni, zobojętnienie i zniechęcenie	-	-	Około 8 godzin
ŚRODKI ROŚLINOBÓJCZE
Herbicydy	Substancje chemiczne, które stosowane w małych ilościachdezorganizują wzrost roślin. Stosowane są do hamowania rozwoju albo niszczenia roślin.
Defolianty	Substanceje chemiczne powodujące opadanie liści z drzew i krzewów.
Desykanty	Substancje chemiczne stosowane do wysuszania roślin, głównie listowia i źdźbeł, przed zbiorami (ziemniaki, buraki).
Arborycydy	Substancje chemiczne używane do niszczenia roślin zdrewniałych, krzewów i drzew

Bojowe środki trujące przenosi się na pole walki za pomocą rakiet z głowicami chemicznymi, klasycznej amunicji chemicznej (pociski artyleryjskie, bomby lotnicze, miny, granaty), samolotów i śmigłowców z odpowiednimi urządzeniami do rozpraszania tych środków nad terenem.

BROŃ BIOLOGICZNA

Broń biologiczna to rodzaj broni masowego rażenia wykorzystującej mikroorganizmy chorobotwórcze, bakterie, riketsje, wirusy i wytwarzane przez nie toksyny, grzyby chorobotwórcze, pierwotniaki i tkankowce. Na skutek użycia broni biologicznej powstają epidemie i trudne do zwalczania choroby zakaźne ludzi i zwierząt. Użycie broni biologicznej ma na celu obezwładnienie przeciwnika (wojsko i ludność cywilna), zarażenie zwierząt hodowlanych i niszczenie upraw roślinnych, nie niszcząc innych dóbr materialnych.
Do zastosowania broni biologicznej mogą być wykorzystane pociski artyleryjskie, moździerzowe, rakietowe, bomby lotnicze, lotnicze przyrządy rozpylające. Poza tym z samolotów mogą być zrzucane specjalne pojemniki z zakażonymi owadami, kleszczami i gryzoniami. Jedną z metod użycia broni biologicznej jest dywersja (skażenie wody i produktów żywnościowych).